Czy wydolność beztlenowa jest kluczem do sukcesu w sporcie? To pytanie, które wielu z nas zadaje sobie, obserwując zawodników na najwyższym poziomie w trakcie trwania rywalizacji sportowej. Dlaczego niektórzy sportowcy wydają się mieć nieskończoną energię i siłę w trakcie meczu, podczas gdy inni szybko tracą parę?
Wydolność beztlenowa to zdolność organizmu do pracy przy wysokiej intensywności wysiłku przez dłuższy czas bez dostarczania tlenu, która odgrywa kluczową rolę w osiągnięciach sportowych. Dzięki odpowiedniemu treningowi beztlenowemu, sportowcy są w stanie poprawić swoją wytrzymałość i efektywność w działaniu, co przekłada się na lepsze wyniki na korcie.
Elitarni tenisiści i trenerzy potrzebują zatem sprawdzonej wiedzy na temat charakterystyki wymagań fizjologicznych meczów tenisowych. Rzeczywiście, zgodnie z zasadą specyfiki szkolenia, programy muszą być specyficzne – zarówno pod względem fizjologicznym, jak i mechanicznym – do wymagań tenisa. Szereg przeprowadzonych badań wykazało, że różne parametry fizjologiczne mają silną korelację z wynikami tenisowymi. W szczególności tenis charakteryzuje się serią intensywnych, krótkotrwałych wysiłków, które wymagają szybkiego wygenerowania mocy, zwinności i szybkości. Wysiłki te obejmują dynamiczny serwis, sprinty w celu dotarcia do piłki i mocne uderzenia z głębi kortu, z których wszystkie w dużym stopniu opierają się na beztlenowych szlakach energetycznych. Beztlenowy układ mleczanowy staje się dominujący podczas przedłużonych i intensywnych wymian, gdzie pochłanianie zasobów energii odbywa się w dużym tempie i może prowadzić do gromadzenia się mleczanu i kumulacji zmęczenia. Dlatego dobrze rozwinięty beztlenowy układ energetyczny nie tylko pozwala tenisistom wykonywać mocne uderzenia i szybkie ruchy, ale także pomaga opóźnić początek zmęczenia i utrzymać szczytową wydajność w kluczowych momentach meczu. Badania wykazały, że poprawa wydolności beztlenowej może prowadzić do zwiększonych zdolności sprinterskich, szybszego pokrycia kortu i lepszych ogólnych wyników meczu. Biorąc pod uwagę te ustalenia, staje się oczywiste, że sukces tenisisty zależy od efektywnego wykorzystania i rozwoju beztlenowego układu energetycznego, co czyni go niezbędnym elementem treningu i poprawy wyników w tym sporcie.

Badania wydolności beztlenowej
Testy laboratoryjne
Ponieważ bezpośredni pomiar beztlenowej produkcji ATP jest trudny, opracowano kilka pośrednich metod pomiaru beztlenowego obrotu ATP, w tym pomiary: (1) metabolitów mięśniowych za pomocą biopsji mięśniowej, (2) produkcji La we krwi podczas wysiłku ponadmaksymalnego, (3) maksymalnego skumulowanego deficytu tlenu (MAOD) i (4) ilości pracy lub mocy wyjściowej podczas krótkotrwałego maksymalnego wysiłku. Dodatkowe informacje na temat metabolizmu mięśni ATP i fosfokreatyny (PCr) można uzyskać, stosując spektroskopię rezonansu magnetycznego MRS31P. Chociaż test MAOD został przyjęty jako złoty standard w określaniu wydolności beztlenowej, nie ma informacji, dotyczących jego wykorzystania jako części oceny wytrzymałości tenisowej.
Poniższa tabela (Tabela 1.) porównawcza zestawia kluczowe informacje dotyczące trzech testów laboratoryjnych, co może pomóc w doborze odpowiedniego badania w zależności od celów oceny wydolności.
Tabela 1
Test | Opis | Parametry Mierzone | Zastosowanie | Zalety | Wady |
1. Test Wingate | 30-sekundowy test anaerobowy oceniający moc maksymalną. Istnieje także wersja z serią 6 powtórzeń po 10 sek. | Moc maksymalna [W/kg], moc średnia, wydolność anaerobowa | Ocena wydolności beztlenowej w sportach multi-sprintowych | Prosta w wykonaniu, powszechnie stosowana, efektywna dla sportów o intensywnych wysiłkach krótkotrwałych | Może być mniej adekwatny dla sportów o charakterze przerywanym, jak tenis, z uwagi na różnice w wzorcach ruchowych |
2. Test Conconi | Ocena progu mlekowego poprzez stopniowe zwiększanie obciążenia na bieżni, pomiar tętna i innych wskaźników | Próg mlekowy, maksymalne tętno, poziom mleczanów | Ocena wydolności aerobowej, progu mlekowego | Umożliwia ocenę progu mlekowego, który jest istotny dla wydolności aerobowej | Może wymagać dużych wysiłków oraz specjalistycznego sprzętu, może być mniej precyzyjny w ocenie sportów o zmiennej intensywności |
3. MAOD (Maximal Accumulated Oxygen Deficit) | Test bieżniowy oceniający maksymalny deficyt tlenu i inne parametry metaboliczne po rozgrzewce i stopniowym zwiększaniu tempa | Maksymalny deficyt tlenu, stężenie laktozy, inne wskaźniki metaboliczne | Ocena maksymalnej wydolności tlenowej, wytrzymałości aerobowej | Precyzyjna ocena wydolności aerobowej, monitorowanie parametrów metabolicznych | Wymaga zaawansowanego sprzętu i wyszkolonego personelu, czasochłonny i skomplikowany |
Testy terenowe
Podczas gdy testy laboratoryjne mogą być i są wykorzystywane do oceny podstawowych cech wydajnościowych sportowców w większości sportów indywidualnych, w bardziej szczegółowym podejściu metody oparte na terenie są lepiej dostosowane do wymagań złożonych sportów przerywanych, takich jak tenis. Oto tabela (Tabela 2.) dla testów terenowych, badających wydolność beztlenową.
Tabela 2
Test | Opis | Parametry Mierzone | Zastosowanie | Zalety | Wady |
1. Test biegu krokowego | Test polegający na biegu na pełnym gazie na ustalonym dystansie (np. 80, 100 lub 200 m) | Maksymalna produkcja kwasu mlekowego (La) | Ocena zdolności beztlenowej | Prosty do wykonania, mierzy bezpośrednią reakcję na wysiłek | Ograniczone możliwości analizy zmęczenia |
2. RSA (Repeated Sprint Ability) | Test zdolności do powtarzanego sprintu; kilka powtarzanych krótkich sprintów (np. 6–10×5–6 s lub 20–40 m) z krótkimi przerwami | Całkowity czas sprintu, średni czas sprintu, procentowy spadek wydajności | Ocena zdolności do powtarzanego wysiłku beztlenowego | Umożliwia ocenę zmęczenia i wytrzymałości w powtarzanych sprintach | Może nie odzwierciedlać specyficznych wymagań sportowych, możliwość stosowania strategii oszczędzania sił przez sportowców |
3. Test 10×20 m Tennis Australia | Specyficzny test dla tenisa: 10 sprintów na dystansie 20 m z 20-sekundowymi przerwami | Skumulowany czas sprintu, procentowy spadek wydajności | Ocena zdolności beztlenowej w kontekście specyficznym dla tenisa | Specyficzny dla tenisa, dostosowany do charakterystyki dyscypliny | Mniej danych normatywnych, ograniczona powszechność |
Tabela 2 prezentuje różne testy terenowe, które oceniają wydolność beztlenową, wraz z ich kluczowymi parametrami, zastosowaniami, zaletami oraz wadami.
Wnioski
Zwiększona wydolność beztlenowa u tenisisty przynosi szereg korzyści, które mają bezpośredni wpływ na jego grę na korcie, zarówno pod względem fizycznym, jak i techniczno-taktycznym.
Korzyści zwiększonej wydolności beztlenowej:
1. Lepsza tolerancja intensywnych wysiłków. Tenis to sport, w którym występują krótkie, ale bardzo intensywne wysiłki, takie jak sprinty, szybkie zmiany kierunku, uderzenia z pełną mocą. Wydolność beztlenowa pozwala na bardziej efektywne wykonywanie takich wysiłków oraz na szybsze odzyskiwanie sił pomiędzy nimi.
2. Zwiększona siła i szybkość. Wydolność beztlenowa jest ściśle związana z siłą i szybkością, które są kluczowe w tenisie. Lepsza wydolność pozwala na szybsze poruszanie się po korcie, szybsze reakcje oraz mocniejsze uderzenia.
3. Opóźnienie zmęczenia. Zwiększona wydolność beztlenowa opóźnia moment, w którym mięśnie zaczynają się męczyć, co pozwala na utrzymanie wysokiego poziomu gry przez dłuższy czas, zwłaszcza w decydujących momentach meczu.
4. Szybsza regeneracja. Zwiększona wydolność beztlenowa może również przyczynić się do szybszej regeneracji pomiędzy kolejnymi punktami, gemami i setami, co jest niezwykle ważne w długotrwałych meczach.
Wpływ na inne zdolności i cechy fizyczne
1. Wytrzymałość. Choć wydolność beztlenowa jest ściśle związana z krótkotrwałymi wysiłkami, poprawa w tej sferze może także pozytywnie wpływać na ogólną wytrzymałość, ponieważ organizm staje się bardziej efektywny w zarządzaniu dostępnymi zasobami energetycznymi.
2. Moc eksplozywna. Lepsza wydolność beztlenowa wspiera rozwój mocy eksplozywnej, co jest kluczowe dla wykonywania szybkich, mocnych ruchów i uderzeń.
3. Koordynacja i zwinność. Zwiększona wydolność beztlenowa umożliwia tenisistom utrzymanie wysokiego poziomu koordynacji i zwinności nawet pod dużym zmęczeniem, co jest kluczowe dla precyzyjnych i szybkich ruchów na korcie.
Wpływ na cechy techniczno-taktyczne
1. Intensyfikacja gry. Tenisista z lepszą wydolnością beztlenową może grać bardziej agresywnie, wykonując więcej uderzeń z pełną mocą i często przechodząc do ofensywy, co może zmusić przeciwnika do błędów.
2. Skracanie wymian. Dzięki większej mocy i szybkości, tenisista może próbować skracać wymiany, co może być skuteczną strategią, zwłaszcza przeciwko zawodnikom o wyższej wytrzymałości aerobowej.
3. Lepsze zarządzanie energią w trakcie meczu. Wydolność beztlenowa umożliwia bardziej efektywne zarządzanie intensywnością gry, co może być wykorzystane do taktycznego rozłożenia sił na cały mecz, np. zwiększanie intensywności w kluczowych momentach. Zwiększona wydolność beztlenowa to zatem nie tylko korzyść fizyczna, ale także narzędzie taktyczne, które może znacząco wpłynąć na styl gry i wyniki osiągane na korcie.
Tekst: dr Anna Szymańska
Zdjęcia: Rafał Jagielski/Akademia Tenisowa Tenis Kozerki
Celem tej serii artykułów w „Tenis Magazynie” jest zapewnienie nadzoru nad najnowszymi wynikami badań naukowych nad fizjologicznymi aspektami wyczynowego tenisa, a przede wszystkim pomoc zawodnikom i trenerom w uzyskaniu optymalnych wyników w tenisie.